ساماندهی چرای دام و بهره‌برداری خردمندانه از مراتع در معرض آسیب سیستان
کارفرما: سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها با همکاری اتحادیه اروپا و برنامه توسعه ملل متحد
محقق: گروه مشارکت راهبرد دانش پویا و سامان آبراه
سال:1401
هدف:
ورود به جامعه هدف و برقراری تعامل با بهره‌برداران ذینفع؛ شناخت و تحلیل مسائل و شرایط بهره‌برداری از عرصه با مشارکت مستقیم خود ذینفعان؛ تدوین برنامه اقدام چرای دام با مشارکت ذینفعان؛ اجرای برنامه حفاظت و احیای مشارکتی
توضیحات بیشتر:
پروژه سیستان یک پروژه بین‌المللی مشترک میان سازمان حفاظت محیط‌زیست و دفتر برنامه توسعه ملل متحد در ایران است که با حمایتِ مالی اتحادیه اروپا و با چشم‌اندازی پنج‌ساله (2025-2020) آغاز شده است. این پروژه در تلاش است تا مدیریت یکپارچه منابع طبیعی را به‌منظور احیای زیست‌بوم‌های تالاب هامون و پشتیبانی از معیشت‌های جایگزینِ سازگار با اقلیم در جوامع محلی اجرا نماید. پروژه سیستان بر آن است که از فرایند احیای اکوسیستم، کشاورزی و معیشت‌های پایدار در منطقه سیستان پشتیبانی کند. همچنین با همکاری‌های فرامرزی، از پتانسیلِ استفاده از آب به‌عنوانِ ابزاری برای صلح و ثبات و کاهش تبعاتِ تغییر اقلیم استفاده نماید. این پروژه سعی دارد تا موانع مدیریتِ یکپارچه منابع طبیعی، تقویت دانشِ نهادی و ظرفیت‌سازی را با نمایش نمونه‌های موفق مدیریت آب و خاک و معیشت پایدار برای خانوارهای ساکن در منطقه، برطرف نماید. این پروژه برنامههای خود را در چهارچوب رویکرد پایداری و مشارکت ¬محور برنامه‌ریزی کرده است و در تعامل با طیف وسیعی از گروداران (ذینفعان و ذیمدخلان) و دست‌اندرکاران دولتی و غیردولتی به‌صورت مشارکتی عملیاتی خواهد شد.
در چند دهه اخیر موضوع مشارکت مردم در مدیریت منابع طبیعی و دیگر منابع سرزمینی اهمیت ویژ‌ه‌ای یافته است و می‌توان به وضوح به اهمیت مدیریت مشارکتی و محوریت ذینفعان و ذیمدخلان در مراحل تصمیم‌سازی پی برد. طرح‌ها و برنامههای بسیاری به دلیل عدم مشارکت ذینفعان با شکست روبرو شده و ناکامی‌این طرح‌ها از یک‌سو پیامد‌های منفی اقتصادی- اجتماعی و زیست‌محیطی بسیاری را پدید آورده و از دیگر سوی زحمات و تلاش‌‌های نیرو‌های کارشناسی را هدر داده است. تجارب، تحقیقات و یافته‌‌های ملی و بین‌المللی حاکی از آن است که علت اصلی این وضعیت، نگرش از بالا به پایین و مشارکت ندادن گروه‌های ذینفع کلیدی در فرآیند تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی، طراحی، اجرا و پایش و ارزیابی طرح‌‌های مرتبط با مدیریت و برنامههای پایدارسازی منابع طبیعی است. مدیریت و بهره‌برداری از مراتع نیز با مشکلات و تجربیات ناموفقی در زمینه جلب مشارکت بهره‌برداران مواجه بوده است. هرچند در دو سه دهه گذشته فعالیت‌ها و مطالعاتی در این زمینه در چارچوب طرح‌‌های مرتع‌داری انجام گرفته، اما نتوانسته است به کنترل و بهبود وضع موجود و به‌ویژه به پایداری مراتع بیانجامد و از تخریب رو به گسترش آن جلوگیری نماید. این مشکل از دو منظر قابل بررسی است؛ اول این‌که فضای لازم برای حضور مؤثر جوامع محلی بهره‌بردار در فرآیند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در چارچوب اصول و مبانی حکمرانی محلی فراهم نشده است؛ دوم آن‌که در برنامههای ظرفیت‌سازی و توانمندسازی بهره‌برداران در مدیریت منابع، توجه کافی به مسائلی از قبیل ارتقای آگاهی آنان در زمینه رابطه آب، خاک و گیاه، الگو‌های بهره‌برداری و … صورت نگرفته است.
بنابراین و با توجه به تجارب و رهیافت‌های جدید، این ضرورت به میان آمده است که باید با ایجاد تغییر رفتار اساسی مبتنی بر «آگاهی» در میان بهره‌برداران و مرتع‌داران، نگرش، تلقی و باور جامعه بهره‌بردار را نسبت به این نکته که «ایفاءکنندگان نقش اصلی خودشان هستند» و «حل این مشکل، بیش از هر چیز نیازمند اصلاح شیوه بهره‌برداری توسط آنان بوده و مشکل باید به دست خودشان حل شود» تقویت گردد. حمایت‌های دولتی نیز باید به نحوی تغییر کند که باعث تقویت شناخت و آگاهی بهره‌برداران و مرتع‌داران به‌عنوان یکی از ارکان کارشده و آنان به سمتی رهنمون شوند که دست به تغییر رفتار بزنند. به بیان دیگر، باید این تغییر رفتار در برنامه‌ریزی دولتی، از جانب مردم به‌عنوان فرصتی برای حضور فعال آنان در برنامه‌ریزی مدیریت منابع و جبران کاستی‌ها و پوشش‌دهنده بخش‌هایی از کار که دولت و مردم هر یک به‌تنهایی از پس آن برنمی‌آیند، تلقی شده و فرصتی را ایجاد کند که مردم پی ببرند در حل مشکل مدیریت منابع طبیعی، ایفاگر نقش اصلی خودشان هستند و کارکرد سیاست‌های حمایتی دولت صرفاً برای جامه عمل پوشاندن به فعالیت‌های ملموس آنان ضرورت می‌یابد.
در همین راستا پس از طی فرآیند برگزاری مناقصه و انتخاب مشاور، مطالعات «ساماندهی چرای دام و بهره‌برداری خردمندانه از مراتع در معرض آسیب سیستان» طی قرارداد شماره 420/هـ/500 مورخ 21/12/1400 به کنسرسیوم موسسه پژوهشی – مهندسی راهبرد دانش پویا و شرکت مهندسین مشاور سامان آبراه واگذار گردید.
