مطالعات مهندسی ارزش تامین منابع آب شرب درازمدت قائمشهر- جویبار از طریق ارزیابی زیست‌محیطی سد کسیلیان
کارفرما:شرکت آب منطقه‌ای مازندران
مشاور: مؤسسه پژوهشی مهندسی راهبرد دانش پویا
تاریخ انجام: 1396-1397
هدف:
- بهبود شاخص ارزش پروژه
- دستیابی به راهکارهای مطمئن جهت تامین آب شرب درازمدت شهرستان‌های قائمشهر، جویبار و سیمرغ با حداقل اثرات زیست‌محیطی
نتایج:
- بهبود کیفی و کارکردی طرح
- کاهش هزینه‌های دوره عمر طرح
- کاهش اثرات و خسارت‌های زیست‌محیطی طرح
- تامین اهداف طرح اولیه (تامین نیاز شرب مناطق هدف، نیاز زیست‌محیطی و حقابه‌های کشاورزی پایین‌دست)
توضیحات بیشتر:
مطالعات مهندسی ارزش “منابع تامین آب شرب درازمدت قائمشهر- جویبار از طریق ارزیابی زیست‌محیطی سد کسیلیان” با هدف بهبود شاخص ارزش طرح، کاهش اثرات و خسارت‌های زیست‌محیطی طرح و همچنین، شناسایی منابع مطمئن جهت تامین کمی و کیفی آب شرب موردنیاز شهرستان‌های قائمشهر، جویبار و سیمرغ در سال افق 1425 در دی‌ماه سال 96 آغاز گردید.
هدف اصلی مطالعات یاد شده که به کارفرمایی شرکت آب منطقه‌ای مازندران و با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست در حال انجام است، دستیابی به بهترین گزینه تامین آب شرب درازمدت مناطق هدف طرح با حداقل اثرات زیست‌محیطی است. بدین منظور کارگاه (اصلی) مهندسی ارزش این مطالعات با حضور عوامل طرح (کارفرما، مشاور طراح، مشاور ارزیابی زیست‌محیطی)، ذی‌ربطان (سازمان حفاظت محیط زیست، ادارات کل محیط زیست و منابع طبیعی استان مازندران، شرکت آب و فاضلاب شهری و روستایی استان مازندران و…)، تیم مشاور ارزش و همچنین، کارشناسان خبره و مستقل در زمینه‌های تخصصی از جمله هیدرولوژی و برنامه‌ریزی منابع آب، زمین‌شناسی و ژئوتکنیک، اقتصاد محیط زیست، جنگل‌داری، گیاه‌شناسی، جانورشناسی و… در بهمن‌ماه 1396 در شهر ساری برگزار شد.
پس از طی فازهای مختلف مهندسی ارزش در کارگاه سه‌روزه‌ای که بدین منظور تشکیل گردید، در نهایت از مجموع 125 ایده که توسط اعضای تیم در ارتباط با کارکردهای اصلی طرح شامل «تامین مطمئن آب»، «انتقال آب» و «حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری» ارایه گردید، تعداد 25 ایده جهت بررسی بیشتر در فاز توسعه انتخاب شدند.
پس از بررسی اولیه ایده‌های منتخب در فاز توسعه، گزینه‌های پیشنهادی تیم مهندسی ارزش در قالب دو بسته کلی «محیط زیست و جنگل» و «تامین منابع آب پایدار و مطمئن (کمی و کیفی)» تقسیم‌بندی گردیده و مورد بررسی قرار گرفت.
خلاقیت و نوآوری‌ها:
مهم‌ترین اقدامات تیم مشاور ارزش در طی انجام این مطالعات عبارتند از:
- ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستمی جنگل
با توجه به ارزش و اهمیت بسیار زیاد جنگل‌های محدوده مخزن (جنگل‌های هیرکانی دره کسیلیان) به‌عنوان یک ذخیره‌گاه ژنتیکی با تنوع گونه‌ای (گیاهی و جانوری) بسیار بالا، تیم مهندسی ارزش اقدام به برآورد ارزش خدمات اکوسیستمی جنگل‌های محدوده طرح به روش انتقال منافع نمود تا ارزیابی دقیق‌تری از میزان خسارات وارده در صورت احداث سد صورت گیرد. بدیهی است که ارزش جنگل‌های مزبور صرفا به ارزش چوب درختان و لایه سطحی خاک جنگل محدود نگردیده و این جنگل‌ها خدمات وسیعی از جمله تولید اکسیژن، ترسیب کربن، جلوگیری از فرسایش، تنظیم آب، ایجاد پناهگاه و زیستگاه برای گونه‌های گیاهی و جانوری، کنترل بیولوژیکی و… را نیز انجام می‌دهد که ضروری است این موارد در برآورد خسارات زیست‌محیطی طرح حتما لحاظ گردد.
- آماربرداری میدانی از گونه‌های گیاهی ارزشمند، ممنوع‌القطع و در معرض تهدید محدوده مخزن
پس از بررسی‌های میدانی و بازدید از اراضی جنگلی محدوده مخزن سد (217 هکتار)، تیم مهندسی ارزش به این نتیجه رسید که لازم است ارزیابی دقیق‌تری از میزان اهمیت، کیفیت و ارزش گونه‌های گیاهی واقع در این اراضی صورت گیرد. بدین منظور با هماهنگی تیم مشاور ارزش، گروهی از متخصصان و اساتید جنگل‌شناسی به منطقه اعزام و طی حدود دو هفته تلاش شبانه‌روزی نسبت به آماربرداری گونه‌های گیاهی موجود در محدوده مخزن سد کسیلیان، اقدام نمودند. خروجی این مطالعات میدانی، تهیه نقشه پوشش گیاهی و تیپولوژی دره کسیلیان در محدوده مخزن سد، شناسایی تعداد، حجم در هکتار و کیفیت گونه‌های ارزشمند گیاهی (نظیر شمشاد، راش، ملج و…) در محدوده مخزن به تفکیک ترازهای مختلف ارتفاعی و استخراج منحنی‌های حجم- تراز- خسارت برای گونه‌های مهم واقع در این محدوده بوده است. بررسی‌های میدانی نشان داد که کاهش ارتفاع سد تاثیر چندانی در کاهش خسارت جنگل و قطع درختان ارزشمند و ممنوع‌القطع نداشته و عمدتا گونه‌های باارزش و در معرض تهدید، در ترازهای پایین دره واقع گردیده‌اند.
- برنامه‌ریزی یکپارچه منابع و مصارف حوضه تالار- کسیلیان و هم‌افزایی با سایر سیستم‌های آبی محدوده طرح (تجن- زارم‌رود، آپون (آلاشت) و…)
بر این اساس و به منظور دستیابی به راهکارهای مطمئن جهت تامین کمی و کیفی آب موردنیاز شرب برای مناطق هدف طرح (شهرستان‌های قائمشهر، جویبار و سیمرغ) تیم مهندسی ارزش در فاز توسعه اقدام به بررسی بیش از 10 گزینه مختلف (از حداقل تغییرات در طرح مبنا یا گزینه‌های جایگزین) نمود. دیدگاه جامع و یکپارچه به منابع و مصارف حوضه تالار- کسیلیان، بررسی امکان هم‌افزایی این سیستم در تامین نیازهای طرح با سیستم تجن- زارم‌رود، بررسی امکان انتقال آب از زیرحوضه آپون (آلاشت) جهت تامین کمبودها در بالادست (در صورت انتقال ساختگاه سد به بالادست رودخانه کسیلیان)، بررسی امکان بهره‌برداری تلفیقی منابع آب سطحی و زیرزمینی، احداث مخزن در بالادست و بند انحرافی در پایین‌دست (بهره‌برداری مرحله‌ای طرح)، … از جمله مواردی است که در فاز توسعه این مطالعات مورد بررسی قرار گرفت.
