برنامه‌ریزی توسعه و آمایش سرزمین
مدیریت بههمپیوسته و برنامه‌ریزی توسعه
در دوران محدودیت شدید منابع آب، میزان تقاضای آب از کل منابع آب در دسترس فراتر رفته است بگونه‌ای‌که دیگر تضمینی برای تأمین آب در ارتباط با رشدِ نمایی جمعیت، رشد تقاضا برای غذا و آب آشامیدنی، گسترش فعالیت‌های اقتصادی و نیز نیازهای زیست‌محیطی اکوسیستم‌های حساس، نخواهد بود.
در این مرحله جامعه به سطح نهایی کنترل جریان آب و توسعه منابع آب خود نزدیک می‌شود. هزینه نهایی آب به سرعت افزایش یافته و مدیریت بر‌حسب ضرورت، تلاش‌های خود را برای کنترل تقاضا و استفاده کامل اقتصادی از منابع آب بکار می‌گیرد. در چنین شرایطی موضوع‌هایی از قبیل حقوق آب، مدیریت آب، استفاده و برداشت آب، عرضه و تقاضای آب در کلیه سطوح مصرف‌کنندگان و فعالیت‌های انسانی به شکل جدایی‌ناپذیری درهم‌تنیده به‌نظر می‌رسند. آنگاه جامعه به این ضرورت دست می‌یابد که با رویکردی کل‌نگر، با رعایت توازن در اتخاذ تدابیر و ابزارهای مختلف مدیریتی و در سازگاری دوراندیشانه با شرایط طبیعی به مدیریت منابع آب بپردازد. مفهومی که در دو دهه اخیر به عنوان مدیریت بههمپیوسته منابع آب مطرح گردیده است.
درک غالب از مدیریت بههمپیوسته منابع آب به عنوان یک تفسیر از مدیریت منابع آب است، که به دنبال اعمال یک رویکرد کل‌نگر در مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب بوجود آمده است. بنابر تعریف مشارکت جهانی آب (GWP)، ” مدیریت بههمپیوسته منابع آب فرآیندی است که در قالب روش و رفتاری عادلانه، بدون به خطر انداختن پایداری اکوسیستم‌های طبیعی و به منظور حداکثرسازی رفاه اقتصادی و اجتماعی، توسعه و مدیریتِ توأمان آب، زمین و سایر منابع مرتبط را ارتقاء می‌بخشد”
با تغییر تمرکز مدیریت از رویکردهای بخشی به اصول مدیریت بههمپیوسته و بین‌بخشی، پیش‌بینی می‌شود نحوه تخصیص و بهره‌برداری از آب نیز با تغییرات چشمگیری روبه‌رو شود. این مسأله شامل نتایج و آثار وسیعی در زمینه چگونگی سازمان‌دهی بخش‌ها و استفاده از ابزارها و رویکردهای مدیریتی خواهد شد.
مؤسسه پژوهشی، مهندسی راهبرد دانش پویا با داشتن سوابق متعدد مطالعاتی در زمینه رویکردهای نوین مدیریتی در منابع طبیعی (بویژه منابع آب)، همواره در پی ارائه ارزیابی‌های دقیق ارتباطات اکوسیستم و جوامع و ارائه راهکارهای بههمپیوسته مدیریتی در یک ارتباط تنگاتنگ با ساختارهای مدیریتی کشور و دانشگاههای معتبر بوده است. انجام مطالعات مربوط به مدیریت بههمپیوسته منابع آب و برنامه‌ریزی جهت توسعه جوامع با لحاظ محدودیت‌های منابع (بویژه منابع آب)، از زمینه‌های اصلی مطالعاتی و مشاوره می‌باشد که این مؤسسه طی سالیان گذشته به انجام رسانده و به روش‌شناسی آنها تسلط یافته است.
مطالعاتی که در قالب بخش “مدیریت بههمپیوسته و اقتصاد آب” و در چارچوب مدیریت بههمپیوسته و برنامه‌ریزی توسعه قابل انجام است به شرح ذیل می‌باشد:
- برنامه‌ریزی و مدیریت بههمپیوسته منابع و مصارف آب
- تدوین اسناد توسعه بخشی و منطقه‌ای
- تهیه برنامه‌های آمایش سرزمین
- مطالعات سازمانی و نهادی مدیریت بخش آب
- مطالعات حقوقی و قانونی بخش آب
- بررسی راهکارهای حل‌تعارض در بهره‌برداری از منابع آب
- تسهیل‌گری جلسات حل تعارض و ایجاد اتفاق‌نظر مشترک
اقتصاد آب
کمبود شدید منابع آبی و وابستگی فرآیند توسعه و بخصوص توسعه پایدار به کمّیت و کیفیت منابع آب در دسترس، بطور ویژه مفاهیم اقتصادی را وارد مدیریت منابع آب نمود. تلفیق مبانی و مفاهیم اقتصادی با مباحث مدیریت آب هم‌اکنون بطور گسترده در تبیین فرآیندهای حاکم بر اقتصاد آب در سطوح خرد، کلان و بین‌الملل بکار می‌رود.
تبیین رفتار اقتصادی ذینفعان بخش آب که بطور گسترده بر مصارف آب اثر می‌گذارد و تحلیل و تفسیر سیاست‌های کلان اقتصادی که بخش آب را بطور ویژه متأثر می‌کند، نیازمند ابزارهایی جهت مطالعه و بررسی است که اقتصاد منابع آب در طی دو دهه گذشته به آن تجهیز شده است. مباحث توصیف شده، در انجام برنامه‌ریزی‌های منابع آب و مطالعات بههمپیوسته منابع آب نقشی اساسی و زیربنایی ایفا می‌نماید، چراکه لحاظ آب و محدودیت‌های طبیعی و غیرطبیعی این بخش در فرآیند توسعه و تبیین چشم‌اندازهای کلان، در شرایط کنونی امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
در این راستا، گروه اقتصاد آب موسسه راهبرد دانش پویا، به دنبال ارزیابی آن دسته از سیاست‌های اقتصادی می‌باشد که در حیطه بخش آب و یا خارج از بخش آب (فرابخشی) وضع شده و ذینفعان و عرضه‌کنندگان آب را متاثر می‌نماید. همچنین ابزارهای اقتصادی، پتانسیل‌های موجود و پیش‌شرط‌های لازم برای استفاده از این ابزارها در جهت مدیریت پایدار و کارای منابع آب شناسائی و تحلیل می‌گردد. نحوه محاسبه این ابزارها از جمله تعیین قیمت تمام شده آب و خدمات آب، قیمت پساب، جریمه آلودگی و …، و نحوه عملیاتی نمودن آنها، از ظرفیت‌های ایجاد شده در این بخش می‌باشد. علاوه بر مسائل بیان شده، تغییرات نهادی لازم برای بسترسازی بسیاری از ابزارهای مدیریت منابع آب از جمله بازار آب، خصوصی‌سازی، تأمین منابع مالی سازمان‌های ارائه خدمات آب، از دیدگاه اقتصاد نهادگرائی نیز بررسی می‌گردد.
مطالعاتی که در این راستا قابل انجام است به شرح ذیل می باشد:
- محاسبه قیمت تمام شده مالی و اقتصادی آب
- بهره‌وری اقتصادی آب
- مطالعات تشکیل بازار آب
- انجام مطالعات خصوصی‌سازی در بخش آب
- تدوین برنامه کسب‌و‌کار شرکت‌های تابعه وزارت نیرو (بخش آب)
- ارزیابی‌های مالی و اقتصادی طرح‌های بخش آب
- مطالعات سرمایه‌گذاری در بخش آب
- استفاده از ابزارهای مدیریت اقتصادی آب
- بررسی آثار سیاست‌های کلان اقتصادی بر بخش آب